Recht en sociale ongelijkheid
Het uitgangspunt van dit Tegenspraak-cahier is een paradox in de maatschappelijke ontwikkeling. In de rechtsontwikkeling van de afgelopen decennia werden diverse traditionele ongelijkheden weggewerkt en discriminatieverboden ingevoerd, die in de loop van de jaren alsmaar gedifferentieerder en strenger geworden zijn. De economische en sociaalwetenschappelijke literatuur leren ons nochtans dat de meeste sociale ongelijkheden en in het bijzonder de inkomens- en vermogensongelijkheid in dezelfde periode niet af-, maar toegenomen zijn. In dit cahier worden daartoe twee vragen opgeworpen:
1. (Hoe) draagt het recht bij tot de reproductie en versterking van sociale ongelijkheden?
2. (Hoe) kan het recht ingezet worden om sociale ongelijkheden te bestrijden?
Deze vragen worden in het cahier zowel theoretisch geëxploreerd als uitgewerkt voor specifieke rechtstakken (burgerlijk vermogensrecht, arbeidsrecht, gezondheidsrecht, de juridische regeling van de man-vrouwverhoudingen). In deze bundel wordt enerzijds op de veelheid van (elkaar versterkende) sociale ongelijkheden gewezen, anderzijds ligt de klemtoon op ongelijkheden die met verschillen en tegenstellingen tussen sociale klassen te maken hebben — een thema dat de laatste jaren in het rechtspolitieke vertoog onderbelicht is geweest.
Deze publicatie is het allerlaatste project van Tegenspraak, een sedert 1982 actieve groep van maatschappijkritische juristen. Een kritiek van het recht is vandaag nochtans niet minder dringend dan veertig jaar geleden. Wij hopen dat anderen de fakkel overnemen.
Het uitgangspunt van dit Tegenspraak-cahier is een paradox in de maatschappelijke ontwikkeling. In de rechtsontwikkeling van de afgelopen decennia werden diverse traditionele ongelijkheden weggewerkt en discriminatieverboden ingevoerd, die in de loop van de jaren alsmaar gedifferentieerder en strenger geworden zijn. De economische en sociaalwetenschappelijke literatuur leren ons nochtans dat de meeste sociale ongelijkheden en in het bijzonder de inkomens- en vermogensongelijkheid in dezelfde periode niet af-, maar toegenomen zijn. In dit cahier worden daartoe twee vragen opgeworpen:
1. (Hoe) draagt het recht bij tot de reproductie en versterking van sociale ongelijkheden?
2. (Hoe) kan het recht ingezet worden om sociale ongelijkheden te bestrijden?
Deze vragen worden in het cahier zowel theoretisch geëxploreerd als uitgewerkt voor specifieke rechtstakken (burgerlijk vermogensrecht, arbeidsrecht, gezondheidsrecht, de juridische regeling van de man-vrouwverhoudingen). In deze bundel wordt enerzijds op de veelheid van (elkaar versterkende) sociale ongelijkheden gewezen, anderzijds ligt de klemtoon op ongelijkheden die met verschillen en tegenstellingen tussen sociale klassen te maken hebben — een thema dat de laatste jaren in het rechtspolitieke vertoog onderbelicht is geweest.
Deze publicatie is het allerlaatste project van Tegenspraak, een sedert 1982 actieve groep van maatschappijkritische juristen. Een kritiek van het recht is vandaag nochtans niet minder dringend dan veertig jaar geleden. Wij hopen dat anderen de fakkel overnemen.
Inhoudstafel
Ten geleide: 40 jaar Tegenspraak 1
MARK LAMBRECHTS
Inleiding I: De vele dimensies van sociale ongelijkheid 7
JAN VRANKEN
Inleiding II: Recht en sociale ongelijkheid 33
HARRY WILLEKENS
Recht en sociale ongelijkheid: een pleidooi voor juridische guerrilla 41
SERGE GUTWIRTH
Ambivalente ongelijkheid 59
FERNAND TANGHE
Het (on)gelijkheidsdenken van Albert Camus als dimensie van de
(sociale) rechtvaardigheid 81
BERNARD HUBEAU
Eigendom, contract, erfrecht en economische ongelijkheid 111
HARRY WILLEKENS
Het arbeidsrecht als antidotum tegen de heerschappij van het kapitaal?
Kroniek van een ontgoocheling 143
PATRICK HUMBLET
Antwoordbrief aan Patrick Humblet 161
LIEVEN LENAERTS
Ongelijkheden vrouwen-mannen: helpt het recht? 165
LILIANE VERSLUYS
Spanning tussen het recht op gezondheid en recht op arbeid? 197
LIEVEN LENAERTS
Pleidooi voor een ruimere participatie bij het investeren in
ontwikkelingslanden. Interview met Loïc de Cannière 225
MARK LAMBRECHTS
De Tegenspraak-cahiers zijn in 1985 ontstaan als vervolg op het tijdschrift Tegenspraak. De Tegenspraak-cahiers zijn een forum voor de kritische analyse van het recht en de rechtsbedeling. Zo willen deze cahiers het onderzoek naar en de discussie over de maatschappelijke, politieke en ideologische functies van het recht stimuleren.
Bernard Hubeau studeerde Rechten en Ruimtelijke Planning en Stedenbouw. Zijn doctoraat ging over het grondrecht op wonen en de bevoegdheidsverdeling. Hij werkte achtereenvolgens in de wetswinkel, aan de toenmalige BRT, aan de Universiteit van Utrecht, als Antwerps en als Vlaams Ombudsman, maar vooral aan zijn alma mater, de Universiteit van Antwerpen, waar hij de laatste tien jaar in hoofdzaak rechtssociologie doceerde. Dit vak gaf hij ook lange tijd aan de Vrije Universiteit Brussel.
Zijn onderzoek betreft vooral de sociale werking en de effectiviteit van sociale grondrechten, op het gebied van wonen, armoede en sociaal werk, de juridische bijstand en de toegang tot recht en rechtshulp, de klachtenbehandeling en de ombudsfunctie en ten slotte de geschillenbeslechting, de juridische beroepen en het management van justitie. Maar ook de link tussen recht en literatuur heeft hem steeds geboeid.
Hij is reeds op jonge leeftijd in de ban geraakt van het werk en de persoon van Albert Camus. Vooral zijn eerste roman L’Etranger, verschenen in 1942, heeft een onvergetelijke indruk op hem achtergelaten. Op 4 januari 1960 kwam er abrupt een einde aan het leven van Camus. Hij liet echter het afgewerkte manuscript van een ander prachtig autobiografisch boek achter in het wrak van de auto, Le Premier Homme.
Patrick Humblet is emeritus gewoon hoogleraar van de faculteit Recht en Criminologie van de Universiteit Gent. Hij heeft ook gedoceerd aan de Universiteit Antwerpen, het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie, de Koninklijke Militaire School en de Antwerp Management School. Hij is gespecialiseerd in collectieve arbeidsverhoudingen. Hierover schrijft hij niet alleen wetenschappelijke publicaties, maar ook opiniestukken in diverse kranten en tijdschriften.