Op zoek naar rechtvaardigheid. Recht en onrecht bij Albert Camus
Het boek leest als een ontdekkingstocht naar het belang en de inhoud van het concept rechtvaardigheid. Het is en blijft een zoektocht. Kan Camus daarbij (nog) een gids zijn? Aan u om die vraag op te lossen.
De publicatie begint met een lijst van 25 levens- en samenlevingslessen die Camus ons kan bieden. Die klinken wat algemeen. Toch geven ze nog perfect waarden en principes weer, waarin wij ons kunnen vinden en ons handelen kunnen naar richten. De inhoud van die waarden zit verweven in het hele boek. Camus vroeg aandacht voor het absurde van het leven, maar dit is slechts een onvermijdelijk beginpunt voor een innerlijke en maatschappelijke revolte, en die evolueert dan naar de liefde en de solidariteit.
Camus is eerder een schrijver dan een filosoof, zo stelt hij zelf. Hij is een heel eigen richting in gegaan wat zijn visie op mens en wereld betreft. Er zijn onder meer elementen van humanisme en existentialisme aanwezig. Maar hij toont vooral respect voor het menselijk leven, de menselijke waardigheid, maar ook voor de natuur, het leven hier en nu. Hij is een bescheiden, kwetsbare democraat, die zich steevast verzet tegen totalitaire regimes of ideeën en tegen de doodstraf. Hij gelooft vooral in de dialoog, de gelijkheid en … de rechtvaardigheid, gekoppeld aan de vrijheid.
Hoe is die verhouding tussen rechtvaardigheid en vrijheid? Ze moeten mekaar in evenwicht houden en ze brengen maat en redelijkheid. Ze zijn even belangrijk, want rechtvaardigheid zonder dat men kan opkomen tegen onrecht betekent niets. Het is even zinloos over vrijheid te beschikken in een wereld zonder rechtvaardigheid, want dat brengt geen menselijke oplossingen. Zo kan onrecht worden bestreden en recht(vaardigheid) een plaats krijgen.
Het boek gaat in een eerste deel vooral in op de rechtvaardigheid als algemeen concept, samen met een algemene schets van de levensloop van Camus en zijn visie op mens en samenleving. In de twee volgende delen gaat het over recht en onrecht en vooral de zoektocht naar rechtvaardigheid bij Camus, in het algemeen als concept, in het bijzonder in bepaalde contexten, zoals de armoede, de doodstraf, de terreur, de Algerijnse oorlog en de relatie met de natuur. Een slothoofdstuk plaatst zijn werk en zijn visie in een ruimer perspectief: een deeltje is ook gewijd aan de problematische relatie die hij had met Jean-Paul Sartre, een ander succesvol Frans auteur uit dezelfde periode. Wellicht had Camus toch –ook al werd dat niet alom erkend- een correctere visie op de toekomst van de wereld na de Tweede Wereldoorlog en vooral tijdens de Koude Oorlog.
"Een prachtig bewaarexemplaar met hardcover om te reflecteren over rechtvaardigheid, met de wijze woorden van Albert Camus"
Het boek leest als een ontdekkingstocht naar het belang en de inhoud van het concept rechtvaardigheid. Het is en blijft een zoektocht. Kan Camus daarbij (nog) een gids zijn? Aan u om die vraag op te lossen.
De publicatie begint met een lijst van 25 levens- en samenlevingslessen die Camus ons kan bieden. Die klinken wat algemeen. Toch geven ze nog perfect waarden en principes weer, waarin wij ons kunnen vinden en ons handelen kunnen naar richten. De inhoud van die waarden zit verweven in het hele boek. Camus vroeg aandacht voor het absurde van het leven, maar dit is slechts een onvermijdelijk beginpunt voor een innerlijke en maatschappelijke revolte, en die evolueert dan naar de liefde en de solidariteit.
Camus is eerder een schrijver dan een filosoof, zo stelt hij zelf. Hij is een heel eigen richting in gegaan wat zijn visie op mens en wereld betreft. Er zijn onder meer elementen van humanisme en existentialisme aanwezig. Maar hij toont vooral respect voor het menselijk leven, de menselijke waardigheid, maar ook voor de natuur, het leven hier en nu. Hij is een bescheiden, kwetsbare democraat, die zich steevast verzet tegen totalitaire regimes of ideeën en tegen de doodstraf. Hij gelooft vooral in de dialoog, de gelijkheid en … de rechtvaardigheid, gekoppeld aan de vrijheid.
Hoe is die verhouding tussen rechtvaardigheid en vrijheid? Ze moeten mekaar in evenwicht houden en ze brengen maat en redelijkheid. Ze zijn even belangrijk, want rechtvaardigheid zonder dat men kan opkomen tegen onrecht betekent niets. Het is even zinloos over vrijheid te beschikken in een wereld zonder rechtvaardigheid, want dat brengt geen menselijke oplossingen. Zo kan onrecht worden bestreden en recht(vaardigheid) een plaats krijgen.
Het boek gaat in een eerste deel vooral in op de rechtvaardigheid als algemeen concept, samen met een algemene schets van de levensloop van Camus en zijn visie op mens en samenleving. In de twee volgende delen gaat het over recht en onrecht en vooral de zoektocht naar rechtvaardigheid bij Camus, in het algemeen als concept, in het bijzonder in bepaalde contexten, zoals de armoede, de doodstraf, de terreur, de Algerijnse oorlog en de relatie met de natuur. Een slothoofdstuk plaatst zijn werk en zijn visie in een ruimer perspectief: een deeltje is ook gewijd aan de problematische relatie die hij had met Jean-Paul Sartre, een ander succesvol Frans auteur uit dezelfde periode. Wellicht had Camus toch –ook al werd dat niet alom erkend- een correctere visie op de toekomst van de wereld na de Tweede Wereldoorlog en vooral tijdens de Koude Oorlog.
"Een prachtig bewaarexemplaar met hardcover om te reflecteren over rechtvaardigheid, met de wijze woorden van Albert Camus"
Inhoudstafel
25 LEVENS- EN SAMENLEVINGSLESSEN VAN CAMUS
DEEL I. KENNISMAKING MET DE RECHTVAARDIGHEID, ALBERT CAMUS, ZIJN WERK EN ZIJN VISIE OP MENS EN WERELD
1. Een algemeen kader: een rechtvaardig recht? Dimensies en aspecten
2. Een kennismaking met Camus in het kort
3. De cycli in het camusiaanse oeuvre en de verwijzingen naar de Griekse mythologie
4. De visie van Camus op mens en wereld: van ontologische fundamenten tot een menselijke ethiek
5. Enkele algemene en recurrente thema’s in het werk van Camus
DEEL II. RECHTVAARDIGHEID EN ONRECHTVAARDIGHEID BIJ CAMUS: DE VELE FACETTEN VAN HET BEGRIP “JUSTICE”
1. “Justice”: een multidimensioneel concept bij Camus
2. “Justice” als waarde en streefdoel
3. “Justice” als instituut
4. Het Nobelprijs-“incident”: kiezen tussen rechtvaardigheid en moeder?
5. Kan de politiek een bijdrage leveren aan de (sociale) rechtvaardigheid? over de relatie van Camus tot de politiek
6. Recht en onrecht in een aantal fictiewerken van Camus
7. Conclusie: “justice” is een meerlagig en paradoxaal begrip
DEEL III. ARMOEDE, DOODSTRAF, GEWELD, ALGERIJE EN NATUUR: RECHT EN ONRECHT VANUIT DIVERSE PERSPECTIEVEN EN CONTEXTEN
1. Rechtvaardigheid en armoede: een bijzondere relatie met het fenomeen van de armoede
2. Rechtvaardigheid en geweld: de doodstraf, het geweld en het terrorisme
3. Rechtvaardigheid en de Algerijnse kwestie: naar een rechtvaardig bestand?
4. Rechtvaardigheid en natuur: Camus als natuurmysticus en mediterraan humanist? Naar een “juste mesure” tussen mens en natuur
DEEL IV. EEN RUIMERE ARTISTIEKE EN FILOSOFISCHE SITUERING EN DE (MEER)WAARDE VAN CAMUS
1. Camus’ opvatting over kunst: engagement buiten of in de wereld?
2. De relatie van Camus tot (andere) filosofische stromingen: op zoek naar Camus’ eigen positie
3. De (meer)waarde van Camus
4. Een verhaal apart: de relatie tussen Camus en Sartre
NABESCHOUWING: RECHT, LITERATUUR EN VERBEELDINGSKRACHT
Bernard Hubeau studeerde Rechten en Ruimtelijke Planning en Stedenbouw. Zijn doctoraat ging over het grondrecht op wonen en de bevoegdheidsverdeling. Hij werkte achtereenvolgens in de wetswinkel, aan de toenmalige BRT, aan de Universiteit van Utrecht, als Antwerps en als Vlaams Ombudsman, maar vooral aan zijn alma mater, de Universiteit van Antwerpen, waar hij de laatste tien jaar in hoofdzaak rechtssociologie doceerde. Dit vak gaf hij ook lange tijd aan de Vrije Universiteit Brussel.
Zijn onderzoek betreft vooral de sociale werking en de effectiviteit van sociale grondrechten, op het gebied van wonen, armoede en sociaal werk, de juridische bijstand en de toegang tot recht en rechtshulp, de klachtenbehandeling en de ombudsfunctie en ten slotte de geschillenbeslechting, de juridische beroepen en het management van justitie. Maar ook de link tussen recht en literatuur heeft hem steeds geboeid.
Hij is reeds op jonge leeftijd in de ban geraakt van het werk en de persoon van Albert Camus. Vooral zijn eerste roman L’Etranger, verschenen in 1942, heeft een onvergetelijke indruk op hem achtergelaten. Op 4 januari 1960 kwam er abrupt een einde aan het leven van Camus. Hij liet echter het afgewerkte manuscript van een ander prachtig autobiografisch boek achter in het wrak van de auto, Le Premier Homme.
Enkele meningen over dit boek:
"Bernard Hubeau heeft een groot boek geschreven over zijn geliefde auteur. Deze liefde draagt hij al mee vanaf zijn studententijd en nu, bij zijn emeritaat, wenst hij de vrucht van zijn jarenlange lectuur en reflecties met ons te delen. Het is daarom een levenswerk. Het is ook een meesterwerk waarin het leven en werk van Albert Camus en diens visie op mens en maatschappij op briljante wijze worden beschreven."
Lees hier de volledige recensie van Eric Dirix voor Corporate Finance Lab (2022)
"Ik vermoed dat Bernard Hubeau zich in de loop van zijn zoektocht ook wel vaker Sisyfus moet gevoeld hebben. Hij moest geen zware steen tegen een helling naar boven duwen, maar wel de last van een immense boekenkast die over Albert Camus is geschreven naar boven tillen. Ik kan me voorstellen dat er tijdens dat schrijfproces heel wat boeken uit die kast zijn gevallen voordat alle puzzelstukjes hun plaats hadden gevonden, want zo moet je zijn boek lezen: als een gaaf geheel, als een boeiend all-in one verhaal, als een zoektocht naar de juiste maat, ‘naar de spanning van een uiterst gespannen boog die de pijl niet afschiet’."
"De Camus die naar voren komt in dit opus magnum is een denker voor onze tijd, door zijn bedachtzaamheid, zijn kritiek op verstikkende denksystemen, zijn moed in te gaan tegen de Zeitgeist, zijn kritiek op dialoog die ontaardt tot polemiek of propaganda. Hij bevrijdt ons, zoals Herman Servotte het ooit mooi verwoordde, uit een ‘dogmatische slaap’. Bernard Hubeau heeft het standaardwerk over Albert Camus in het Nederlands taalgebied geschreven."
Benieuwd naar meer? Lees hier de volledige recensie van Luc Rasson op Streven Vrijplaats (2023).