Om een boek te drukken, sneuvelt er bos. Dat is de opvatting die bij veel mensen leeft. In tijden waar duurzaamheid – terecht – hoog op de agenda staat, kampt papier steeds vaker met een kwalijke reputatie. Maar is dit terecht? En hoe duurzaam is papier eigenlijk? Wij vatten het voor je samen in 10 vragen en antwoorden.

1. Welke grondstoffen heb je nodig voor papier?

Papier wordt gemaakt van hout, dat weet iedereen. Preciezer: papier wordt gemaakt van cellulosevezels. Houtvezels zijn het meest efficiënt, maar je kunt evengoed papier maken van andere grondstoffen zoals wol, gras of katoen. Zowel nieuwe vezels als gerecycleerde vezels zijn bruikbaar.

2. Welk hout wordt gebruikt?

De papierindustrie maakt voornamelijk gebruik van het bijproduct van bomen zoals boomkruinen, kreupelhout, afval uit zagerijen en uitdunningshout. In Europa is uitdunningshout goed voor 50% van alle grondstof in de papierindustrie.

Daarnaast zijn er plantages die speciaal voor de papierproductie worden aangelegd en waar aan duurzaam bosbeheer wordt gedaan. Verschillende certificaten zoals FSC en PEFC duiden aan wanneer papier afkomstig  is van duurzaam beheerde bossen.

3. Hoeveel bos wordt er gekapt er voor een boek?

Het is een mythe dat de papierindustrie verantwoordelijk is voor het verdwijnen van bos. Vergeet niet dat hout een hernieuwbare grondstof is: bomen kun je bijplanten. Op het noordelijke halfrond wordt ongeveer 150% van wat gerooid wordt, opnieuw aangeplant. Sinds 1990 kwam er in Europa 17 miljoen hectare bos bij.

De papierindustrie is in geen geval verantwoordelijk voor het kappen van tropisch regenwoud, alleen al omdat je tropisch hardhout niet kunt gebruiken om papier te maken.

Een kanttekening: als het gaat over bos rooien, gebruiken we te gemakkelijk de term ‘kappen’. Maar eigenlijk dekt de vlag de lading niet. Een beter alternatief is ‘oogsten’. Bomen kun je,  net als tarwe of gerst, planten met de bedoeling die te oogsten.  Het enige verschil? Een boom is een meerjarige plant, terwijl graan al na één jaar geoogst wordt.

4. Hoe ziet het productieproces van papier eruit?

Het productieproces van papier bestaat kort samengevat uit twee stappen. Eerst wordt een pulp gemaakt door vezels, verse of gerecycleerde, te mengen met een grote hoeveelheid water en een aantal hulpmiddelen zoals lijm-, kleur- en vulstoffen. Daarna wordt het water centrifugaal onttrokken uit de pulp via een zeef. De massa wordt vervolgens geperst en gedroogd. Wat overblijft is… papier. Een verzameling van dunne laagjes verstrengelde vezels waar nadien vulstof of coating wordt opgebracht. Deze laatste twee stoffen bepalen de uiteindelijke toplaag van het papier.

5. Hoe duurzaam is het productieproces?

We winden er geen doekjes om: om papier te maken is er véél water en véél energie nodig. Om één ton papier te produceren heb je tot 20 keer zoveel water nodig. Een geïntegreerde pulp- en papierfabriek verbruikt per dag evenveel energie als een kleine stad. Daarom is er de voorbije jaren enorm geïnvesteerd om energie-efficiënter te werken en het waterverbruik te beperken.

6. Wat doet de papierindustrie om duurzamer te produceren?

De papierindustrie heeft enorm geïnvesteerd om het productieproces te optimaliseren en het energie- en grondstoffenverbruik zo laag mogelijk te houden.

Bijvoorbeeld door in te zetten op hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling. 52% van de energie is ondertussen al afkomstig van biomassa. De laatste 30 jaar is het energieverbruik met 56% gedaald. De CO2-uitstoot per kilogram geproduceerd papier verminderde in 20 jaar tijd met 40%.

Het waterverbruik ligt nu 56% lager dan 30 jaar geleden. Weet ook dat slechts 15% van het water effectief verbruikt wordt. Het overige water gebruikt men in het productieproces. Daarna wordt het  grondig gezuiverd en terug in de natuur gebracht. Het water dat terug in de rivieren en kanalen komt, is trouwens zuiverder dan wat onttrokken werd in het begin van het productieproces. Papierfabrieken zijn in die zin uitgegroeid tot ware zuiveringsinstallaties.

7. Wat met recyclage?

Papier leent zich er perfect toe om te recycleren. Maar liefst 76% van alle papier in België wordt gerecycleerd. De Belgische papierproducenten recycleren jaarlijks 1,2 miljoen ton oud papier. Dat is interessant, want de productie van gerecycleerd papier vraagt tot 40% minder energie.

8. Waarom niet enkel gerecycleerd papier gebruiken?

Helaas is het niet mogelijk om eindeloos papier te recycleren. Papier kun je tot 7 keer toe in zijn oorspronkelijke vorm recycleren  en is daardoor een bijzonder duurzaam product. Maar na 7 keer is het papier te zwak om opnieuw te gebruiken. Om de papiercyclus in leven te houden, moeten er nieuwe vezels toegevoegd worden.  Hoeveel verse vezels hangt af van het type papier.

9. Is het papier dat die Keure gebruikt afkomstig van duurzaam beheerde bossen?

We begeleiden onze klanten graag in de zoektocht naar het best mogelijke papier voor hun project. We doen daarbij graag voorstellen voor FSC-gecertificeerd en/of gerecycleerd papier. Maar de keuze ligt uiteindelijk bij de klant. Zelf kiezen wij voor de schoolboeken van onze educatieve uitgeverij steeds voor FSC-gecertificeerd papier. Wij vinden het onze taak om de jeugd – de volwassenen van de toekomst –  van jongs af aan het ecologische gedachtegoed mee te geven.

10. Conclusie: hoe duurzaam is een boek?

Papier heeft haar reputatie tegen, zeker in dit digitale tijdperk. Toch is het gebruik van papier niet problematisch voor het milieu. Papier wordt gemaakt van een perfect hernieuwbare en recycleerbare grondstof: hout. De sector zet sterk in op herbebossing en het duurzaam beheer van bossen. Ook het productieproces, dat weliswaar veel energie en water vraagt, is duurzaam en milieu opbouwend.

Bronnen:

• Marc Mombaerts & Misjel Vossen. 2012. Goed voor Druk. Academia Press.
• http://www.igepa.be/nl/milieu/papier-en-milieu
• http://www.paperchainforum.org
• https://www.eea.europa.eu/soer-2015/europe/forests