Geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek

Woord vooraf
 
Hoofdstuk 1. Inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak
§ 1. Definitie: “geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek”
A. Geschiedenis
1. De historische benadering is een metajuridische benadering
2. De wisselwerking tussen recht(swetenschap) en geschiedenis(wetenschap)
3. Continuïteit
4. Historische kritiek
5. Historische achtergrond
B. Publiekrecht
1. Wat is publiekrecht?
2. Het ontstaan van het publiekrecht
C. Politiek
§ 2. De doelstellingen van deze cursus
A. Publiekrechtelijke basisbegrippen
B. Recht als instrument van de macht
C. Inzicht leidt tot relativering en kritiek
D. Mijlpalen en culturele bagage
E. Tendensen: “l’histoire se répète … mais jamais de la même façon”
§ 3. Aanpak
A. Afbakening van het terrein
1. Chronologisch
2. Geografisch
3. Thematisch
B. Cursus en examen
 
Hoofdstuk 2. De fundamenten uit de Oudheid
§ 1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht aan de Middellandse Zee
A. De alleroudste rechtsteksten
B. De Griekse filosofie
§ 2. Het spontaan gegroeide recht: het gewoonterecht
A. Wat is de gewoonte? Legitimatie en bron
B. Bestaansvoorwaarden: herhaling en dwang
C. Kenmerken
D. De verhouding wet-gewoonte
§ 3. Het recht wordt een autonome wetenschap: het Romeinse recht
A. Belang en periodisering
B. Een kort historisch overzicht
1. Het Oud-Romeinse recht (ca. 753 v. Chr.-ca. 250 v. Chr.)
2. Het voor-klassieke recht (ca. 250 v. Chr.-ca. 0)
3. Het klassieke recht (ca. 0-ca. 250)
4. Het na-klassieke recht (ca. 250-ca. 530)
5. Het Justiniaanse recht
6. Het Byzantijnse recht
§ 4. De Kerk
A. De eerste drie eeuwen
B. De christianisering van de vierde eeuw
C. De Kerk als brug tussen Oudheid en Middeleeuwen
 
Hoofdstuk 3. De (vroege en volle) Middeleeuwen
§ 1. De Germaanse verwoesting en heropbouw
A. Van Romeinen naar Germanen: een publiekrechtelijke “achteruitgang”?
B. Publiekrecht bij de Franken?
C. De Karolingische renaissance
D. Het Karolingische recht
E. Het leenstelsel: oorsprong en latere evolutie
1. Ontstaan, definitie en vorm
2. Het leencontract en de eruit voortvloeiende verbintenissen
3. De latere evoluties
4. De klassieke feodaliteit (1000-1300): feodalisatie van de grond en van de staat
5. Het graafschap Vlaanderen
6. Het leenrecht van 1300 tot 1789/1795
§ 2. De verbrokkeling van recht en macht (negende-elfde eeuw)
A. De ondergang van het Karolingische Rijk: de macht verbrokkelt
1. Het Verdrag van Verdun
2. De territoriale vorstendommen
3. De heerlijkheden
B. Enkele grenzen aan de verbrokkeling
1. Territorialisering van het recht
2. De godsvredes
3. Het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie (ontstaan en latere evolutie)
 
Hoofdstuk 4. De Late Middeleeuwen: soevereiniteits versus communalisme, constitutionalisme en parlementarisme
§ 1. Communalisme (de steden)
A. Stadsrechten
B. Stadspoorters: de eerste burgers
C. De macht in de steden
D. De steden aan de macht
§ 2. De soevereine vorst en het minder soevereine Vlaanderen
A. Het soevereiniteitsstreven in theorie en praktijk
B. Het Vlaamse soevereiniteitsstreven en 1302
§ 3. Constitutionalisme
A. Algemeen
B. Engeland
C. Constituties in de Zuidelijke Nederlanden?
§ 4. Parlementarisme
A. Terminologische evoluties: curia, raad, parlement en vertegenwoordiging
B. Engeland
C. Parlementen in de Zuidelijke Nederlanden?
D. Evaluatie: vertegenwoordiging en democratie
 
Hoofdstuk 5. (Her)geboorte van de rechtswetenschap
§ 1. De renaissance van de twaalfde eeuw
A. De herboren rechtswetenschap en haar invloed op het publiekrecht
B. De (her)geboorte van de wetgeving
C. Begin van de bureaucratisering
D. De invloed van de rechtswetenschap op het strafrecht
E. Het succes van de Romeinsrechtelijke receptie
§ 2. Een vernieuwde Kerk
A. De Gregoriaanse hervorming en de Investituurstrijd
B. De geboorte van de canonistiek
 
Hoofdstuk 6. De Vroegmoderne Tijd: ontwikkeling van de soevereine nationale staat
§ 1. Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden
A. De Bourgondiërs, Keizer Karel en de zeventien provinciën
B. De scheuring van de Nederlanden
C. Albrecht en Isabella: quasi soevereine vorsten in de Zuidelijke Nederlanden
D. De Spaanse en Oostenrijkse periodes
§ 2. De uitbouw van de staatsmacht
A. Theoretische onderbouwing van het absolutisme
B. Het absolutisme in de praktijk
C. Het verlicht absolutisme en het natuurrecht
D. Bureaucratisering: de boom van de instellingen
§ 3. De evolutie van het recht
A. Wetgeving, codificatie en homologatie
B. Verschriftelijking en “nationale” eenmaking van het recht
C. Het gruwelijke strafrecht en pleidooien voor humanisering
 
Hoofdstuk 7. Revoluties luiden de doodsklok over het Ancien Régime
§ 1. De Verenigde Staten van Amerika: een nieuw staats- en burgerconcept
A. De Amerikaanse onafhankelijkheid en fundamentele teksten
B. Een federale staat met scheiding der machten
1. De Amerikaanse staatsstructuur
2. Waar komt de scheiding der machten vandaan?
C. De fundamentele rechten
1. De Amerikaanse verklaringen
2. Waar komen die fundamentele rechten vandaan?
§ 2. De Franse Revolutie en de Franse invloed in België
A. De Franse Revolutie
B. De latere Franse evoluties en het belang van de Franse invloed voor België
§ 3. Het einde van het Ancien Régime in de Zuidelijke Nederlanden
§ 4. Wat is dan “modern constitutionalisme”?
 
Hoofdstuk 8. Een grondwet voor het jonge België
§ 1. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
A. Ontstaan
B. Kroniek van een aangekondigde breuk
§ 2. Het onafhankelijke België
A. De Belgische Grondwet: een pragmatisch conservatisme
B. Het land der vrijheden in negentiende-eeuws Europa
C. België tot aan de Eerste Wereldoorlog
 
Hoofdstuk 9. De twintigste eeuw
§ 1. “Crisismomenten” temperen het vooruitgangsoptimisme
A. Inleiding
B. Het communisme
C. De vestiging van het Derde Rijk
D. België en de Wereldoorlogen
1. De Eerste Wereldoorlog
2. Het interbellum
3. De Tweede Wereldoorlog
4. Evaluatie
E. De last van het verleden
§ 2. De rechtsstaat
A. Het ideaal van de rechtsstaat
B. Verbreding: internationale bekommernis
C. Verdieping: naar de effectieve realisatie van de materiële rechtsstaat
1. De evolutie van het kiesrecht
2. Het bestuur aan banden
3. Vrijheden van de tweede en derde generatie
4. Constitutionele toetsing
§ 3. De belangrijkste staatsrechtelijke knopen
A. Kerk en Staat en het ideologische debat
B. Verdere uitbouw van de verzorgingsstaat via overlegdemocratie
C. Van Vlaamse ontvoogding tot federale staat
1. De taalkwestie
2. De defederalisering
D. De rol van de vorst
 
Hoofdstuk 10. Europeanisering, transatlantisering, mondialisering
§ 1. Inleiding
§ 2. Benelux (1944-)
§ 3. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (North Atlantic Treaty Organization, NAVO, NATO) (1949-)
§ 4. Van Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling (1947-1960) tot Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Organization for Economic Cooperation and Development, OESO, OECD) (1961-)
§ 5. De Raad van Europa (Conseil de l’Europe, Council of Europe) (1949-)
§ 6. Van verschillende Europese gemeenschappen (1952-) naar een Europese Unie (1992-)
§ 7. De huidige Europese Unie
 
Hoofdstuk 11. De Belgische (partij)politiek
§ 1. Definitie en “wettelijk” statuut van partijen
§ 2. Ontstaanstheorieën en functies
§ 3. Summiere geschiedenis van de belangrijkste Belgische partijen
A. De liberalen
B. De socialisten
C. De katholieken
D. De taalpartijen
E. De communisten
F. De ecologisten
 
Woordenlijst